NATO – Vikipedi

Bu madde asker ittifak hakkndadr. Baln dier anlamlar iin NATO (anlam ayrm) sayfasna baknz.

Koordinatlar: 505234.16K 42519.24D / 50.8761556K 4.4220111D / 50.8761556; 4.4220111

Kuzey Atlantik Antlamas rgt (ksaca KAA; ngilizce: North Atlantic Treaty Organization, ksaca NATO; Franszca: Organisation du trait de l'Atlantique Nord, ksaca OTAN), 4 Nisan 1949'da 12 lke tarafndan imzalanan Kuzey Atlantik Antlamas'na dayanarak kurulan ve farkl dnemlerde 16 lkenin daha katld uluslararas asker ittifak. rgt yeleri herhangi bir d gten gelebilecek saldrya kar ortak savunma yapmaktadr. NATO'nun merkezi, rgtn Kuzey Amerika ve Avrupa'daki 28 yesinden biri olan Belika'nn bakenti Brksel'de bulunmaktadr. 22 lke NATO'nun "Bar in Ortaklk" adl giriiminde yer alrken 15 lke kurumlam diyalog programlarna dahildir. Tm NATO yelerinin toplam asker harcamas, dnyadaki savunma harcamalarnn%70'inden fazladr.[3] yelerin savunma harcamalarnn GSYH'lerinin%2'si kadar olmas gerekmektedir.[4]

NATO, Kore Sava ye lkeleri harekete geirene ve yksek rtbeli iki ABD'li komutann ynlendirmesiyle birleik bir asker yap kurulana kadar siyasi bir ortaklktan tesi deildi. Souk Sava sreci, 1955'te kurulan Varova Pakt'na ye lkelerle ekimelere yol at. Avrupa lkeleri ile ABD arasndaki ilikilerin gc zerindeki pheler, bamsz Fransz nkleer caydrclna ve 1966'da Fransa'nn NATO'nun asker kanadndan ekilmesine yol aan NATO savunmasnn olas bir Sovyet igaline kar gvenilirliine olan pheler ile birlikte zaman zaman art gsterdi. 1989'da Berlin Duvar ykldktan sonra rgt, Yugoslavya'nn dalmas srecinin iine ekildi ve ilk asker mdahalelerini 1992-1995 yllarnda Bosna-Hersek'te ve daha sonra 1999'da Yugoslavya'da gerekletirdi. Politik olarak ise eski Varova Pakt lkeleriyle iyi ilikiler kurmaya alt. Bu lkelerin bir ksm 1999 ve 2004'te ittifaka katld.

Kuzey Atlantik Antlamas'nn rgte ye lkelerin silahl bir saldrya urayan herhangi bir ye lkeye yardm etmelerini ngren 5. maddesi, NATO tarihinde ilk ve tek kez 2001'deki 11 Eyll saldrlarndan sonra uyguland.[5] Gerekletirilen bu saldrlarn ardndan askerler, NATO liderliindeki ISAF'in emrinde Afganistan'a konulandrld. rgt aralarnda Irak'a eitmen yollanmas, korsanla kar operasyonlarn desteklenmesi[6] ve 2011'de Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'nin 1973 sayl karar uyarnca Libya zerinde uua yasak blgenin uygulanmas gibi eitli ek rollerde yer ald. NATO yelerini istiareler iin toplantya aran daha az etkili 4. madde, Trkiye tarafndan 2003'te Irak Sava srasnda ve 2012'de Suriye Sava srasnda silahsz bir Trk F-4 keif jetinin drlmesinin ve Suriye'den Trkiye'ye havan topu atlmasnn ardndan[7] ve Polonya tarafndan 2014'te Rusya'nn Krm'a mdahalesinden sonra[8] olmak zere toplamda drt kere uyguland.

Belika, Birleik Krallk, Fransa, Hollanda ve Lksemburg tarafndan 17 Mart 1948'de imzalanan Brksel Antlamas, NATO'nun kuruluunun ncs olarak deerlendirilmektedir. Bu antlama ve Sovyetler Birlii'nin gerekletirdii Berlin Ablukas, Eyll 1948'de Bat Avrupa Birliinin Savunma Organizasyonunun kurulmasna yol at. Fakat Amerika Birleik Devletleri'nin katlm hem Sovyetler Birlii'nin asker gcne kar koymak hem de milliyeti militarizmin canlanmasn nlemek iin gerekliydi.[10] Bylece hemen yeni bir asker ittifak iin grmeler balad ve 4 Nisan 1949'da Washington, DC'de Kuzey Atlantik Antlamas imzaland. mzalayanlar arasnda Brksel Antlamas'na taraf olan be devlet ile ABD, Danimarka, talya, zlanda, Kanada, Norve ve Portekiz bulunmaktayd.[11] lk NATO Genel Sekreteri Lord Ismay, 1949'da yapt bir aklamada rgtn amacnn "Ruslar darda, Amerikallar ieride ve Almanlar aada tutmak" olduunu belirtti. Antlama, her kesim tarafndan olumlu ekilde karlanmad. Baz zlandallar Mart 1949'da gerekletirilen tarafszlk yanls, yelik kart ayaklanmaya katld. NATO'nun oluturulmasnn birincil kurumsal sonucu olarak Atlantikilik ad verilen ve Kuzey Amerika ile Avrupa arasndaki i birliinin nemine vurgu yapan dnce tarznn ortaya k gsterilmektedir.[13]

ye lkeler, herhangi bir yeye kar yaplan bir silahl saldry tm yelere yaplm sayacaklar konusunda anlatlar. Dolaysyla bir silahl saldr olmas durumunda her bir ye, bireysel veya kolektif savunma hakknn kullanlmasnda saldrya urayan yeye yardm edecek ve gerekli grldnde Kuzey Atlantik blgesinin gvenliini salamak ve srdrmek iin silahl gce bavurabilecekti. Antlama, yelerin bir saldrgana asker eylem ile yant vermesini gerektirmemekteydi. Yant vermeleri zorunlu olsa da, yeler bunu nasl yapacaklarn belirleme zgrlne sahipti. Bu durum Brksel Antlamas'nn yantn asker olacan aka belirten 5. maddesi ile farkllk gstermektedir. Yine de NATO yelerinin saldrya urayan yeye asker yardmda bulunacaklar varsaylmaktadr. Antlama daha sonra Fransa'nn baz denizar illeri de dahil olmak zere ye lkelerin Yenge Dnencesi'nin stnde kalan topraklar ile "gemi, asker veya uaklarn" kapsayacak ekilde akla kavuturuldu.[14]

NATO'nun oluturulmas, Avrupa lkelerinin ABD uygulamalarn benimsemeleriyle mttefiklerin asker terminoloji, yntem ve teknolojilerine bir standartlatrma getirdi. Yaklak 1.300 Standartlatrma Anlamas NATO'nun gerekletirdii pek ok ortak uygulamay sistemletirdi. Bunun sonucu olarak 7,6251 NATO tfek kalibresi, pek ok NATO lkesinde standart ateli silah kalibresi olarak 1950'lerde tantld. FN Herstal tarafndan retilen ve 7,62 NATO kalibresi kullanan FAL adl silah, 75 lkede kullanlmaya baland. Uak manevra iaretlerinin standartlatrlmasyla birlikte NATO uaklar tm NATO slerine inebilir konuma geldi. Dier standartlar arasnda bulunan NATO heceleme alfabesi, NATO snrlarn aarak sivil kullanma yayld.[16]

Haziran 1950'de Kore Sava'nn patlak vermesi, birlikte alan tm komnist lkelerin belirgin tehdidini arttrmas NATO'yu somut asker planlar gelitirmeye zorlad.Avrupa Mttefik Kuvvetleri Yksek Karargh (SHAPE) birletirilmi bir komuta yaps olarak kuruldu ve Ocak 1951'de Yksek Mttefik Komutan Dwight Eisenhower'n altnda almalarna balad.[18] NATO'nun Uzun Dnem Savunma Plan iin gerekli olan gleri salamay amalayan 1952 Lizbon konferansnda tmen saysnn 96'ya karlmas ars yaplsa da, bu gereklilik bir sonraki yl nkleer silah kullanabilecek yaklak otuz be tmene drld. O zaman iin NATO, Orta Avrupa'da on be civar, talya ve skandinavya'da ise on hazr tmeni arabiliyordu. Lizbon'daki konferansta rgtn en rtbeli sivil amirlii olan NATO Genel Sekreterlii pozisyonu da oluturuldu ve bu greve Hastings Ismay getirildi.[21]

Eyll 1952'de, Danimarka ve Norve'in savunulmasnn uygulamas olan ve 200 gemi ile 50.000'den fazla personelin katld, NATO'nun ilk byk deniz tatbikatlarndan biri olma nitelii tayan Mainbrace Tatbikat balad.[22] Takip eden dier byk tatbikatlar arasnda Akdeniz'de gerekletirilen deniz ve amfibik tatbikatlar olan Grand Slam Tatbikat ile Longstep Tatbikat, Kuzey talya'da gerekletirilen hava-deniz-kara tatbikat Italic Weld, ngiliz Ren Ordusu (BAOR), Hollanda Kolordusu ve Orta Avrupa Mttefik Hava Kuvvetleri'nin (AAFCE) katld Grand Repulse, Merkez Ordu Grubu'nun katld simle edilmi atomik hava-kara tatbikat Monte Carlo ve ABD, Birleik Krallk, talya, Trkiye ve Yunanistan deniz kuvvetlerinin katld Akdeniz'deki amfibik karaya kma tatbikat Weldfast yer ald.[23]

See original here:
NATO - Vikipedi